به ره و هه ڵدێر!

 چۆن که سی خوو به ده رمانه وه گرتوو)مودمن,موعتاد﴾ له سه ره تاوه ده ست ده کات به به کارهێنانی  مه وادی بێ هۆشکه ر ؟

که س له سکی دایکی خۆی  به خوو گرتوو به ده رمانی بێ هۆشکه ر  ﴿ مودمنی ، موعتادی﴾   له دایک نه بووه، هه ر یه کێک له ئێمه خاوه نی مێشکه و بیر ده که ینه وه و ژیانمان له به ر ده مه و، هه ریه که شمان دایک و باوکی هه یه و ئاماده ن هه موو شتێک له پێناوی ئێمه دا بکه ن٠ هه روه ها هه ر یه که شمان دۆست وبراده رێکی زۆرمان به ده وره وه یه و توانای ئه وه شمان هه یه که براده ری تریش بدۆزینه وه ٠ بێجگه  له وه ش قوتابخانه و ماڵه وه به هه ردوو لا له هه وڵی ئه وه دان که دووا ڕۆژێکی خۆش و به خته وه رمان بۆ بنیات بنێن ٠

به ڵام  هه ندێک که س له ڕێ لا ده ده ن و به ره و هه ڵدێر ده ڕۆن ٠ به مه ش ڕێگه ی ئارام ودڵنیا بۆ به سه ر بردنی ژیان به ر ده ده ن ٠ ڕێگه ی ژیانێکی خه  و ن و خه یا ڵاوی ده گرنه به ر، که به ره و کۆتایی یه کی کاره ساتاوی و نادیار ده یان بات و مه رگه ساتێکی له سه رخۆیه ٠

سه ره تای ئه م ڕێگا مه رگه ساته له گیروگرفتێکه وه ده ست پێ ده کات ٠ زۆر جار ئه م گیروگرفت و کێشه یه ش پچووکه ، هه  رگیز  نا تتوانین به راوردی بکه ین له گه ڵ گه وره یی کێشه ی مه وادی بێ هۆشکه ردا٠

ئه م کێشه یه ش زۆر جار ڕوو به روو بوو نه یه له گه ڵ کێشه یه کی ده روونی   یان جه سته یی دا  ، یان هه ست کردن به بێزاری و وه ڕز بوون ٠ زۆر جار ئه م  هه لو مه رجه ده بێته هۆی ئه وه ی که ئه و که سه هه ست به وه بکات کا ناتوانێ به رگه ی ژیان بگرێت  ، که ئه مه ش خۆی له خۆی دا هه ستێکی ڕاست نی یه و کاتی یه و به سه ر ده چێ ٠

  سه باره ت به مه ش بۆ نموونه گیروگرفتی ئه و گه نجانه ی که له دڵداریدا تووشی دڵ شکاوی هاتوون یان له گه ڵ ماڵه وه دا کێشه یان هه یه ، یاخود توانای ئه وه یان نی یه که بچنه نا و کۆ مه ڵه که سێکه وه ، دواتریش سه رنه که وتن له کارێکدا یان له بوارێکدا که به سه هوو هه ڵیان بژاردووه ٠

ئه وه ی شایانی باسه زۆر جار ته مه ن به ساڵا چوانیش له ڕێ لاده ده ن و ڕێگه ی خه یاڵی و نا واقیعی ده گرنه به ر، ئه مه ش له کاتی جیا بوونه وه له گه ڵ ها وسه ره که ی ، یان له ده ست دانی شوێنی کارکرکردنه که ی، یان له کاتێکدا که هه ست به فشاریێکی ڕووحی و ده روونی بکات کاتێک که که که سایه تیه که ی بکه وێته ژێر پرسیاره وه ، یان به هۆی که م ئه ندامی و ئازاری جۆر به جۆر ٠

ئه وه ی شایانی باسه که هه موو که س بۆی هه یه تووشی کاره سات و کێشه ی تایبه تی پچووک و گه وره ش بێت، له وانه یه به شێک له م گیروگرفتانه ش خه یاڵی بن ٠ ڵه م کاته دا بۆ چاره سه ری ئه م کێشانه زۆر نا به جێ و نادروسته که په نا ببرێته به ر مه مه وادی بێ هۆشکه ر و ئه مه ش هیچی تر نی یه ته نها ئه وه نه بێت که له ده ست چاره سه ری ڕاست و واقیعی یانه ڕا ده کات ، کێشه یه کی زۆر له وه گه وره تر بۆ خۆی به دی دێنێت ٠

کۆ مه ڵگا گیروگرفتی زۆ ر پاڵ پێوه نه ری تێدایه بۆ  مرۆڤ که وای لێ بکات په نا به رێته به ر به کار هێنانی مه وادی بێ هۆشکه ر ،به ڵام گیروگرفته که به وه چاره سه ر ناکرێت و ناتوانێ بیر له چاره سه ری ڕاسته قینه ی ئه هه موو کێشه کۆمه ڵایه تی تاکه کاسیانه بکاته وه ، که ئه م گیروگرفته تاکه که سیانه ش له کۆ مه ڵگاوه سه رچاوه ده گرن٠ به ڵکه جۆرێکه له ڕاکردن له دنیای واقیع٠

مه واده بێ هۆشکه ره کان  له هه موو شوێنێک هه ن:

سه رباری ئه وه ی که ئێمه مه وادی بێ هۆشکه ر له سه ر شه قام ڕێگه و بانه کان نابینین ، به ڵام مه وادی بێ هۆشکه ر به شێکی گه وره یه له سیستمی کڕین و فرۆشتن له ئێستادا و قازانجێکی خه یاڵی له کڕین و فرۆشتنی ده کرێت٠

هه روه ها ڕۆژانه هه واڵی ده ست گیر کردنی زۆر که س ده بیستین له وانه ی که ده ستاو ده ست به م مه واده بێ هۆشکه رانه ده که ن ٠بڵاو بوونه وه ی مه وادی بێ هۆ شکه ر له ووڵاتێکه وه بۆ ووڵاتێکی تر ئه گۆڕێت و جیاوازی هه یه

ّپڕو پاگه نده  و بازاڕی فرۆشتنی:

بڵاو کردنه وه و پڕوپاگه نده بۆکردنی به ڕێگه ی  جۆراو جۆر ده کرێت، زۆر جار له ڕێگه ی براده ر و ناسیاوه وه پێشکه ش ده کرێت، له م حاڵه ته دا زۆر جار به خۆڕایی پێشکه ش ده کرێت وه کوو داوێک  بۆ  ئه وه ی که سی تر و کڕیاری تر ڕابکێشن ٠ به گوێره ی گه نجان و هه ر زه کاران زۆر جار له ڕێگه ی براده ره کانی یانه وه به رده ستیان ده که وێت ، ئه وانه ی  که خۆیان ده ستیان گیر بووه له هه ندێک ده سکه وتی مادی یان بڕێکی که م  له م ده رمانانه ، ئه وانیش له ڕێگه ی خۆیانه وه بڵاوی ده که نه- وه له ناو براده راکانیان بۆ زامن کردنی به خشیش و داهاته که ی خۆ یان ٠

هه ر بۆیه ڕۆژانه ڕێژه یه کی زۆر له خه ڵکی هان ده درێن و بانگێش ده کرێن بۆ کێشان و به کارهێنانی مه واده بێ هۆشکه ره کان ، خۆشبه ختانه هه یه که یه کسه ر ڕه فزی ده کات نایه وێ به هیچ شێوه -یه ک لێشی نزیک بکه وێته وه  ، هه شه ده خڵه تێ و   ده که وێته به کارهێنانی   و کاتێک به خۆی ده زانێ که  که وتۆته داوی ئه م نه خۆشی یه کوشنده یه و ناتوانێ ئیتر وازی لێ بێنێت ٠ به مه ش ده ووترێت خوو پێوه گرتن ﴿ ئیدمان﴾ بوون  یان ﴿موعتاد﴾ بوون  له سه رمه وادی بێ هۆ شکه ر ٠

خوو پێوه گرتن یان ﴿ئیدمان، موعتاد﴾ بوون:

خوو گرتن به به کارهێنان و کێشانی مه وادی بێ هۆ شکه ر دوو جۆره ؛ یه کیکیان ده روونی یه ئه وی تریشیان فیزیکی یه یان جه سه دی یه ٠

خووپێوه گرتنی فیزیکی یان جه سته یی:

ئه م جۆره شیان بۆیه وای پێ ده ووترێت چونکه له شی مرۆڤ ڕادێت و خوو ده گرێت به م ده رمانانه وه ، هه ر کاتێک که له شی مرۆڤ ئه م که ره سه بێ هۆشکه رانه ی لێ بڕا ئه وا   ئه و  کات که سه که  نیشانه کانی لێبڕان و خولیا بوونی گه ڕان به شوێن  که ره سه بێ هۆشکه ره کانی لێده رده که وێت.

 هه ندێک له م نیشانانه ش ئه مانه ن : هه ست به ماندوو بوون ، هه ست به لاوازی ده روونی ،   گوشران و توند بوونی گه ده و سکی مرۆڤ ، سک چوون ، خه واڵوبوون ، قرقێنه دان ، تا لێ هاتن ، ئازاری ماسولکه کان ، ئاو به چاو لووت دا هاتنه خواره وه ، ئاره ق کردنه وه ، خه وی پچڕ پچڕ له رز  لێ هاتن و مووچڕکه پیا هاتن ، زیاد بوونی لێدانه کانی دڵ ، بێجگه له شتی تریش ٠

ئه م نیشانانه ش له یه کێکه وه بۆ یه کێکی تر ده گۆڕدرێن ، په یوه ندی به درێژی ئه ماوه یه وه هه یه که به کار هێنه ر ده رمانی بێ هۆشکه ری به کارهێناوه ، هه روه ها ده که وێته سه ر جۆری مه واده کانیش و بڕی  به کارهێنا نیان ٠

خوو پێوه گرتنی ده روونی  ﴿نه فسی ﴾:

ئه مه ش هه ر په یوه ندی به خوو پێوه گرتنی ده روونی ئه و که سه به به کارهێنانی ده رمانێکی دیاری کراوی بێ هۆشکه ر ، که ناتوانێ وازی لێ  بێنێت ٠ هه ر لێ وه ها له به ر ئه وه ی که ده رمانه بێ هۆشکه ره کان مرۆڤ له دنیای ڕاسته قینه ﴿واقیعی﴾ وه به ره و دنیای خه یاڵی ده بات ، هه ربۆیه کاتێک که ده رمانه که ی لێ بڕا وا ده زانێ که شتێکی پێویسته و ده بێ به کاری بهێنێت ٠ به مه ش ده که وێته داوی ده رمانێکه وه که توانای جیا بوونه وه ی نی یه لێ ی ٠ هه ر کاتێکێیش که ده رمانه که ی لێ بڕا  هه ست به بێ تاقه تی لاوازی وخه م دایده گرێت و وا هه ست ده کات که توانای هیچ شتێکی نی یه ٠

 هه روه هاچه ند جۆری تایبه ت له ده رمان هه یه که ده بێته هۆی نه خۆشیده روونی  وه ک خه مۆکی و هه ست به شکستی که سایه تی و خۆ به بێ  به ر   پرس زانین له به رامبه ر هه موو شتێکدا٠

زۆر جار کارکردی ئه م ده رمانانه ده بێته هۆی نه خۆشی ده روونی و فیزیکی یان جه سته یی،        چه ندێکیش ماوه ی به کارهێنانی ده رمانه که زۆرتر بێت ، ئه و کاته کارکرده زیانباره کانی به هێز ترو کوشنده تر ده بن توانایی جیا بوونه وه و واز لێ هێنانی ئه وه نده ی تر ئه سته م ده بێت ٠

 ڕوو له زیادی ڕێژه ی به کارهێنان :

کاتێک که کارکردی ﴿تأسیری﴾ ده رمانه که له له شی به کارهێنه ر دا که م ده بێته وه ، ناچاره که جارێکی تر بڕێکی تر ده رمان به کاربهێنێت بۆ ئه وه ی که بیخاته و ه هه مان دۆخی یه که م جار که پێ ی گه یشتبوو ، به ڵام ئه م جاره ناتوانێ بگاته ئه و باره ده روونی یه بێ هۆش بووه ی که یه که م جار به خۆیه وه بینیوه به هه مان بڕی دیاری کراو ،
به ڵکه ناچاره که بڕه که ی زیاد بکات ٠ هه ر بۆیه بڕی هه رجاره ی ده رمانه به کارهێنراوه کانی ده بێت گه وره تر بێت له وانه ی پێشوو تری ٠  هه ر بۆیه که سی خوو گرتوو به به کارهێنانی هه ر ده ر مانێکی به هۆشکه ر له دوا قۆناغدا ده بێته دیل و ئه سیری ئه م ده رمانانه و هه موو شتێک له پێناوی به ده ستهێنانیان ده کات ٠